Salpalinjan mittava inventointityö valmistui
Valtiovarainministeriön Museovirastolta tilaama Salpalinjan linnoitteiden inventointihanke on valmistunut. Kolmivuotisen inventoinnin tavoitteena on ollut kartoittaa toisen maailmansodan jälkeen valtion omistukseen jääneen puolustusketjun olemassa olevien rakenteiden sijainti ja yleiskunto. Salpalinjaa koskeva selvitystyö – yksi suurimpia arkeologisia inventointeja Suomessa – palvelee valtion kiinteistöhallinnon kehittämistä ja sitä voidaan hyödyntää laajasti niin kohteiden ylläpidossa, maankäytön suunnittelussa kuin matkailussakin. Myös yleisö voi hyödyntää selvitystä vapaasti.
Salpalinjaksi kutsutaan Suomen itärajan turvaamiseksi linnoitettua puolustusketjua, joka rakennettiin vuosina 1940–1944. Salpalinja siirtyi 2003 puolustusministeriöltä valtiovarainministeriön haltuun osana valtion kiinteistöhallinnon keskittämistä. Linnoitteiden hoidosta vastaa Senaatti-kiinteistöt. Valtiovarainministeriö tilasi Museovirastolta Salpalinjan puolustusketjun inventoinnin selvittääkseen linnoitteiden laajuuden, sijainnin ja kunnon. Inventointihankkeen projektipäällikkönä toimi tutkija FM John Lagerstedt Museovirastosta.Inventointihankkeen ohjausryhmässä olivat edustettuina Museoviraston ja valtiovarainministeriön ohella Sotamuseo, Miehikkälän Salpalinja-museo ja Salpalinjan perinneyhdistys ry sekä valtion kiinteistöhallinnon päätoimijat eli Senaatti-kiinteistöt ja Metsähallitus.
Vaikeasti rajattava valtava kokonaisuus
Salpalinja on vaikea määritellä tarkasti. Edes jatkosodan lopussa ei ollut tarkkaa selvyyttä siitä, mitkä linnoitteet siihen kuuluivat. Yksi Salpalinjan määritelmä lienee Päämajan käsky 10.7.1944, jonka mukaan:
Ylipäällikkö on Kannaksen joukkojen komentajan ehdotuksesta vahvistanut välirauhan aikana aloitetusta puolustusasemasta linjalla Suomenlahti–Salpausselkä–Savonlinna–Suomussalmi–Salla käytettäväksi nimeä "Suomen Salpa" ja lyhennystä "Salpa".
Salpalinja käsittää Itä-Suomessa sijaitsevat vuosien 1940–1944 aikana itärajan suojaksi rakennetut puolustusvarustukset. Salpalinja alkaa Virolahdelta, Suomenlahden rannalta ja jatkuu Koillis-Lappiin Savukosken kuntaan saakka. Salpalinjan rakentaminen oli suurin työmaa Suomen itsenäisyydenajan historiassa. Sen alueella ei kuitenkaan taisteltu jatkosodan aikana. Linnoitustyöt lopetettiin sodan päätyttyä vuonna 1944, mutta puolustusketjua pidettiin kunnossa 1980-luvulle asti.
Inventoinnin ulkopuolelle jäivät Salpalinjaan liittyvät Suomenlahden itäisen rannikkoalueen saariin rakennetut linnoitteet, Kymijokilinjan varustukset, saksalaisten Lappiin rakentamat linnoitteet, Suomen sisäosiin rakennetut varastotunnelit ja muut varikkorakenteet sekä Hangon vuokra-alueen ympärille välirauhan aikana rakennettu Harparskog-linja. Rajauksista huolimatta inventoitava alue oli yli 900 kilometriä pitkä.
Inventoinnin mukaan Salpalinja muodostaa linnoitekokonaisuuden, jossa betonikorsut, kallioon louhitut majoitustunnelit ja kiviesteet ovat säilyneet hyvässä kunnossa. Väliaikaisiksi rakennettuja kenttälinnoitteita on tuhoutunut ja vaurioitunut enemmän, mutta niiden muodostamat linnoitekokonaisuudet ovat säilyneet kuitenkin hyvin. Salpalinjan alueelle rakennettiin inventoinnin perusteella 776 betonista tai teräksestä tehtyä linnoituslaitetta.
Inventointia työpöydän ääressä ja maastossa
Ennen maastotutkimuksia kartoitettiin arkistoaineistot ja koottiin aikaisemmat inventoinnit. Arkistoista kuvattiin satoja vanhoja sotilaskarttoja, joiden avulla laadittiin digitaalisessa muodossa oleva maastotietokanta nykypäivän karttapohjalle. Kenttätutkimuksia tehtiin kahden vuoden aikana kaikkiaan 32 työviikkoa. Tutkimuksia tehtiin 29 kunnan alueella ja muinaisjäännösrekisteriin lisättiin 315 kohdetta, joissa on yhteensä 780 alakohdetta. Inventoinnin kenttä- ja jälkityövaiheessa hyödynnettiin lisäksi linnoitetuilta alueilta laserkeilauksella tehtyjä kolmiulotteisia maastomalleja.
Linnoitteiden sijainnit määriteltiin GPS-paikantimella ja niistä laadittiin kirjalliset kuvaukset. Lisäksi linnoitteet dokumentoitiin valokuvaamalla. Kohteiden tiedot tallennettiin Museoviraston muinaisjäännösrekisteriin ja ne ovat näin myös yleisön hyödynnettävissä. Inventointihanke päättyi nyt toukokuun alussa, kun Museovirasto luovutti raporttinsa valtiovarainministeriölle.
Inventointityötä voi hyödyntää laajasti
Inventoinnin ensisijainen tarkoitus on palvella valtion kiinteistöhallintoa ja selkeyttää valtion omistuksia. Koska linnoitteet on huomioitava maankäytön suunnittelussa, saatu kartta-aineisto helpottaa myös kuntien kaavoitustyötä. Tutkimustuloksia voidaan hyödyntää myös kohteiden ylläpidossa ja mahdollisissa entisöimishankkeissa. Tietoa Salpalinjasta voitaisiin hyödyntää lisäksi matkailussa – onhan Salpalinja todennäköisesti yksi parhaiten säilyneistä toisen maailmansodan aikaisista puolustusketjuista Euroopassa ja siten merkittävä nähtävyys.
Lisätietoja:
Inventointihankkeen tuloksena julkaistu raportti on luettavissa Museoviraston muinaisjäännösrekisterissä
Linkki raportin tietoihin (raportti avautuu raporttitiedot-välilehdeltä) tai suoraan raporttiin (avautuu hitaasti)
Neuvotteleva virkamies Ilkka Koponen (VM), puh. 0295 5 30142
Asiakaspäällikkö Henri Ryth (Senaatti-kiinteistöt), puh. 0400 5544 87
Kiinteistöasiantuntija Jari Sipilä (Senaatti-kiinteistöt), puh. 040 5506 204